Kweekvlees, het laten groeien van vlees zonder dat er een dier hoeft te worden geslacht is een veelbelovende techniek. De globale vleesindustrie draagt namelijk in grote mate bij aan het klimaatprobleem en door de groeiende vleesconsumptie is er steeds meer land nodig voor het voedsel voor al deze dieren. Alleen die naam, kweekvlees, dat klinkt niet echt smakelijk. In het Engels praat men over clean meat, ‘schoon vlees’. Clean Meat is ook de naam van een boek uit 2018 van Paul Shapiro, recentelijk in het Nederlands vertaald als Nooit meer slachten. Shapiro, veganist en dierenrechtenactivist schat dat kweekvlees over 5 jaar in de schappen van de supermarkt ligt.
Ok, stel nu dat kweekvlees op grote schaal toegepast gaat worden, dat het goedkoper zal zijn dan vlees van de slacht, en net zo lekker, hoe zou ons landschap er dan uit kunnen gaan zien? Om die vraag te beantwoorden moet eerst gekeken worden naar ons huidige landschap. Dat doe ik hier voor de provincie Utrecht, waarin ik woon.
Het huidige ruimtegebruik van vlees
Nu is dus de vraag: hoeveel ruimte neemt het verbouwen van voedsel voor de vleesindustrie in beslag? Deze vraag kan beantwoord worden met de Basisregistratie Gewaspercelen (BRP) die per perceel aangeeft wat het type gewas is. Dit wordt jaarlijks bijgehouden. Binnen de provincie Utrecht blijkt 72.1% van het perceeloppervlakte te worden gebruikt voor ‘blijvend grasland’, gevolgd door snijmais (8.7%) en tijdelijk grasland (7.6%). Verder zijn er nog 128 andere typen gewas in gebruik in de provincie Utrecht. Maar welke worden gebruikt voor diervoeder? Na een navraag bij de WUR blijkt dat Statline van het CBS hier een antwoord op heeft. Een tabel kan worden samengesteld met type gewassen en grondgebruik per regio. Zo blijkt de naam voor diervoeder ‘groenvoedergewas’ te zijn, en deze bestaat naast snijmais uit voederbieten en luzerne. Figuur 1 geeft de percelen aan in de provincie Utrecht waar groenvoedergewassen worden geteeld.
Figuur 1. Groenvoedergewassen in de provincie Utrecht (groen) en woonkernen (grijs). Bron: Nationaal Georegister/Kadaster.
Zoals uit Figuur 1 is op te maken zijn er over de hele provincie percelen met groenvoedergewassen te vinden, met een totaal ruimtegebruik van 4% van het provinciaal areaal. Stel nu dat we naast kweekvlees ook dierlijke producten zoals melk gaan kweken? Dit is geen gek idee daar de melk en vleesindustrie met elkaar verweven zijn. Grasland voor melkproductie neemt veel ruimte in beslag, 39% van het provinciaal areaal, zoals Figuur 2 laat zien.
Figuur 2. Groenvoedergewassen + grasland (groen) en woonkernen (grijs). Bron: Nationaal Georegister/Kadaster.
Het ruimtegebruik van kweekvlees
Laten we nu naar kweekvlees zelf kijken. In het wetenschappelijk artikel Environmental Impacts of Cultured Meat Production uit 2011 is berekend dat om 1000 kg kweekvlees te produceren ongeveer 190-230 m² land nodig is. Hoeveel kweekvlees is dan nodig om de hele provincie Utrecht te voeden? Volgens de CBS (2018) telt de provincie Utrecht 1.330.518 inwoners. Uit recent onderzoek door de WUR voor Wakker Dier eet de gemiddelde Nederlander 76 kilo vlees per jaar. Voor de provincie Utrecht komt dit uit op een totaal van 101.119.368 (meer dan 101 miljoen) kilo vlees per jaar. En nu we weten hoeveel (kweek)vlees er jaarlijks gegeten wordt kan het landgebruik berekend worden. Dit zit tussen de 19.212.680 m² en 23.257.455 m², oftewel tussen de 1.2% en 1.5% van het provinciaal areaal.
Indirect zorgt het energieverbruik natuurlijk ook voor ruimtegebruik. In het bovenstaande artikel staat ook dat om 1000 kg kweekvlees te produceren 26-33 GJ energie nodig is. Voor de jaarlijkse 101 miljoen kilo benodigd voor de provincie Utrecht is dan tussen de 2.629.103 GJ en 3.336.939 GJ energie nodig (tussen de 2.6 PJ en 3.3 PJ). Laten we er ervan uitgaan dat deze energie op een duurzame manier zal worden opgewekt. Uit de publicatie Klimaat Energie Ruimte van 2017 valt op te maken dat voor 1 PJ ongeveer een zonneveld van 300-500 ha nodig is. Na omrekenen van hectare naar m² levert dit een bijkomend landgebruik tussen de 0.5% en 1.1% van het provinciaal areaal.
Mits de berekeningen uit het onderzoek kloppen zou dus op zijn hoogst 2.6% van het provinciaal areaal benodigd zijn om de huidige 1.330.518 inwoners van de provincie Utrecht van kweekvlees te voorzien.
Wat kunnen we doen met de vrijgekomen ruimte?
Stel dat kweekvlees en kweekmelk het houden van dieren voor het vlees overbodig maken. Gaat dit dan op zijn ‘silicon valley’, als een disruptie zoals Uber en AirBnB? Of is het een geleidelijke verandering? Zullen boeren of slachterijen zelf kweekvlees gaan produceren of zal het meer iets zijn voor innovatieve startups in de stad? We weten het antwoord hierop nog niet. Wat we wel weten is om hoeveel boeren bedrijven het gaat. Volgens het Bestand Veehouderijbedrijven gaat het in de provincie Utrecht om 7964 veehouderijen (Figuur 3) met in totaal meer dan 4.3 miljoen dieren. Ik denk niet dat deze bedrijven staan te popelen om vervangen te worden door vleeskwekerijen.
Figuur 3. Veehouderijen (rood) en woonkernen (grijs). Bron: Openstate.eu/Kadaster.
Maar goed, stel dat in de toekomst het houden van dieren voor vlees inderdaad overbodig is geworden. Stel dat de boerenbedrijven op een of andere manier gecompenseerd zijn. Stel dat we koeien niet meer voor de melkproductie hoeven te houden. Zouden we dan het landschap opnieuw willen vormgeven? Willen we het verder volbouwen met snelwegen, bedrijventerreinen en woonwijken? Of zouden we wellicht kunnen kiezen het landschap te herstellen of misschien zelfs te verwilderen. Figuur 4 geeft het huidige bezit aan van natuurorganisaties binnen de Provincie Utrecht. Wat als we deze aan elkaar verbinden tot één grote groene contour?
Het Nederlandse bedrijf Commonland van Willem Ferwerda is op dit moment actief met ‘landscape restoration’ projecten op vier locaties in de wereld. Een van deze locaties is het veenweide gebied tussen Utrecht en Amsterdam. Zie deze video om een beeld te krijgen wat dit inhoudt.
Figuur 4. Bezit natuurorganisaties binnen de provincie Utrecht. Bron: Provincie Utrecht/Kadaster
Tot slot, als kweekvlees inderdaad de veelbelovende techniek blijkt te zijn waar Shapiro op hoopt zetten we een grote stap in de richting van volledig zelfvoorzienende steden. En in de vrijgekomen ruimte kan de op dit moment onder druk staande natuur zich herstellen. Wellicht zijn we nog decennia van zo’n scenario verwijderd. Maar soms is de toekomst dichterbij dan we denken. Tot over 5 jaar in de supermarkt bij de kweekvlees afdeling.
UPDATE: “Returning pastures to forest and grassland could roll back 16 years of global emissions. But it would require drastic dietary changes to free that land for rewilding.” Of kweekvlees?