De BAG staat voor de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Het is een rijk gevulde GIS dataset met de Nederlandse adressen als puntlocaties en de gebouwen als vlakken op de kaart (Figuur 1). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de BAG en als dataset wordt het beschikbaar gesteld door het Kadaster. Het fungeert bij veel GIS projecten als een soort “ground truth”, een kapstok waar je andere datasets en informatie aan kan koppelen. Heb je een lijst met postcodes? Dan kun je deze door middel van de BAG inzichtelijk maken op de kaart. De BAG is sinds 1 Juli 2011 een verplichte registratie voor overheden (de Wet BAG werd 1 Juli 2009 van kracht).
Figuur 1. Voorbeeld van de BAG panden en adressen in QGIS.
Meestal zijn gebruikers geïnteresseerd in de actuele BAG. De BAG dataset bevat echter ook de veranderingen in de gebouwde omgeving sinds 2011. Dit maakt het potentieel tot een landelijke dataset van meer dan 13 jaar aan sloop en nieuwbouw gegevens. De pandstatus kolom geeft per gebouw aan in welke levenscyclus fase het zich bevindt:
- Voor nieuwbouw begint dit bij het verlenen (door de gemeente) van de bouwvergunning.
- Vervolgens start de bouw.
- Het gebouw is (hopelijk) vele jaren in gebruik.
- Misschien is er in de tussentijd wel nog een verbouwing nodig.
- Uiteindelijk wordt een sloopvergunning verleend.
- Het pand is gesloopt en wordt verwijderd uit de actuele en bestaande lijst.
Verder weten we voor elk gebouw het bouwjaar. En voor adressen (verblijfsobjecten) is de vloeroppervlakte opgenomen. Vooralsnog worden de hoogte en het aantal verdiepingen niet in de BAG opgenomen, maar sinds een paar jaar kan de BAG worden verrijkt met de 3DBAG van de TUDelft (zie mijn eerdere blogpost).
Dan zetten we nu onze circulaire bril op…
Bij de sloop van een gebouw komen allerlei soorten materialen vrij, bijvoorbeeld hout, steen en glas. En volledige bouwelementen, zoals deuren, raamkozijnen en toiletpotten. Bij nieuwbouw zijn ook allerlei soorten materialen nodig. In de huidige economie gaan deze materiaalstromen voornamelijk langs elkaar heen. Binnen een circulaire economie proberen we, naast een gebouw zo lang mogelijk te laten leven, deze en andere stromen met elkaar te verbinden. Een mooi voorbeeld waar met circulaire materialen is gebouwd is het Hof van Cartesius in Utrecht (Figuur 2).
Figuur 2. Gebouw in het Hof van Cartesius dat voor 99% gebouwd is van circulair materiaal.
Het liefst zou je materialen uit sloop in nabijgelegen nieuwbouw hergebruiken, dat bespaart transport. Zodoende is het binnen een circulaire economie belangrijk om te weten waar en wanneer sloopmaterialen vrijkomen, en waar en wanneer nieuwbouw is gepland. En dan probeer je dit te verbinden. Tot nu toe blijft dit naar mijn weten beperkt tot onderzoeken en wordt het nog niet echt in de praktijk gebracht.
Materiaalstroom gegevens kunnen niet rechtstreeks uit de BAG gehaald worden, maar je kunt wellicht een indicatie krijgen hoe groot een gesloopt gebouw was door te kijken naar de platte oppervlakte van het pand en de totaal vloeroppervlakte van alle adressen (dat kan alleen als het gebouw geen schuur of loods was). Ruwweg zou je daar dan uit kunnen bepalen hoeveel verdiepingen het pand ongeveer had. En zo kun je het volume schatten. Het bouwjaar kan dan wellicht een indicatie geven om wat voor materialen het ging.
Zodoende zou de BAG een beeld kunnen geven hoe groot de materiaalstromen afkomstig uit sloop waren die potentieel circulair hadden kunnen worden verbonden. Hoeveel materiaal had bespaard kunnen worden? Of dit mogelijk is, is natuurlijk afhankelijk van de kwaliteit van de gegevens in de BAG.
De gesloopte panden in de bag
Ongefilterd zitten er bijna 983.000 gesloopte gebouwen in de BAG. Als je al deze gesloopte gebouwen op de kaart zet wordt meteen duidelijk dat de data nog moet worden opgeschoond (Figuur 3). Zo is niet voor alle panden het bouwjaar netjes ingevuld. Er zit namelijk een aantal keer bouwjaar 9999 in de dataset, dus die filteren we er uit. De oudste bouwjaren beginnen er pas logisch uit te zien vanaf 1070, voor dit jaartal heb je iets te vaak de jaartallen 1009, 1005 en 1000, en veel uit het jaar 1. Dat lijken me geen reële bouwjaren, dus nemen we vooralsnog alleen panden vanaf bouwjaar 1070 mee. Als we dan filteren op bouwjaar >= 1070 en bouwjaar <= 2024 blijven er ongeveer 947.000 panden over.
Figuur 3. Alle ongefilterde gesloopte pand geometrien uit de BAG voor Noord Nederland.
Naast het bouwjaar weten we ook het sloopjaar. Deze halen we uit de kolom die de datum aangeeft wanneer de status “pand gesloopt” is ingegaan. Vanuit het bouwjaar en het sloopjaar kunnen we dan de leeftijd van het pand bepalen (sloopjaar – bouwjaar). Ook hier gaat het soms mis, negatieve leeftijden komen voor, of het bouwjaar is hetzelfde als het sloopjaar. Als we het sloopjaar beperken tot minimaal 2009 en maximaal 2024, en als we minimaal een positieve leeftijd nemen, dus vanaf 0 jaar, komen we op ongeveer 946.000 panden uit.
Om tot een definitieve gefilterde lijst te komen gaan we de getallen met die van het CBS vergelijken. Het CBS heeft namelijk een tabel voor woningen waar o.a. de sloop wordt bijgehouden. Hierbij maken ze gebruik van deze definities. In 2022 zijn bijvoorbeeld 10.559 woningen gesloopt. Dit zijn de definities die zij hanteren:
- Alleen verblijfsobjecten met een adres en met de status “Verblijfsobject ingetrokken”.
- Het pand waarbinnen het verblijfsobject zich bevindt dient de status gesloopt of sloopvergunning verleend te hebben.
- De in de BAG opgenomen levenscyclus van het pand dient logisch te zijn. Dit houdt in dat het pand eerst in gebruik dient te zijn geweest waarna optioneel een sloopvergunning is verleend en het pand vervolgens is gesloopt.
Als we deze filters toepassen komen we voor 2022 uit op 10.366 woningen (in 5451 gebouwen). Dat is dus dicht bij het aantal berekend door het CBS. And that’s good enough for me!
Laten we de definitie van het CBS overnemen door alleen panden met een correcte levenscyclus mee te nemen. Nu komen we uit op ongeveer 872.000 gesloopte panden. Op de kaart ziet het er (na het verwijderen van nog twee overgebleven foutieve geometrien) netjes uit en rare uitschieters zijn er uitgefilterd.
Laten we deze lijst eens beter gaan bekijken.
Nu kunnen we per jaar gaan kijken hoeveel gebouwen er gesloopt zijn (Figuur 4). Je kan zien dat het in gebruik nemen van de BAG wel een paar jaar nodig heeft gehad. Voor 2024 is het totaal natuurlijk nog niet compleet. En blijkbaar zijn er tussen 2013 en 2016 relatief veel gebouwen gesloopt. Of gaat het daar om een inhaalslag en is de datum wanneer de status “pand gesloopt” is ingegaan niet representatief voor het sloopjaar?
Figuur 4. Aantal gesloopte gebouwen per jaar dat de BAG van kracht is.
Figuur 5 laat het totaal aan oppervlakte (alleen de “platte” oppervlakte van het pand) zien per jaar. Ook hier weer een piek rond 2013 en 2014.
Figuur 5. De platte oppervlakte van de gesloopte gebouwen per jaar dat de BAG van kracht is.
Figuur 6 laat het totaal aan vloeroppervlakte (alleen indien een pand een adres had) zien per jaar. Daar was schijnbaar een piek in 2016.
Figuur 6. De vloeroppervlakte van de adressen in de gesloopte gebouwen per jaar dat de BAG van kracht is.
Figuur 7 laat de leeftijdsverdeling zien van alle gesloopte woningen in 2022. Zoals je kan zien zijn er best een aantal gesloopte woningen volgens de BAG nog maar relatief kort daarvoor gebouwd. Het is mij voor nu onduidelijk of dit klopt en wat de reden hiervoor is. Bij meer dan 75 jaar (2022 – 75 = 1947) zie je duidelijk een gat, daar spelen de oorlogsjaren en mindere bouw van woningen toendertijd lijkt mij een rol. De slooppiek in 2022 zat bij woningen met een leeftijd van 70, dus woningen uit de jaren 50.
Figuur 7. Histogram van de leeftijd van gesloopte gebouwen met woningen in 2022.
Kunnen we hier iets circulairs mee?
Dan rest de vraag of we deze opgeschoonde slooplijst uit de BAG kunnen gebruiken om vragen rond circulariteit te beantwoorden. We weten de platte pand oppervlakte en we weten de vloeroppervlakte van de adressen in het pand. Wellicht kunnen we daaruit een schatting maken van het aantal verdiepingen? Een hele ruwe schatting is de vloeroppervlakte delen door de platte pand oppervlakte. Als we ons beperken tot woningen kan vervolgens, gebruik makende van het bouwjaar en een hoop bouwkundige aannames, een schatting gemaakt worden van de materialen in het pand.
Als er behoefte is om dit eens verder uit te zoeken hoor ik het graag! Ook is er nog veel meer uit deze dataset te halen. Bijvoorbeeld sloop totalen per gebruiksdoel (zoals woningen, kantoren, etc), per jaar (tussen 2009 en 2024), per gebied (buurt, wijk, gemeente, provincie, etc). Maar voor nu laat ik dit onderzoek even voor wat het is en focus ik me weer op de actuele BAG!